Hendrik Verwoerd

In de jaren zestig van de twintigste eeuw wist Nederland niet precies wat ze met Zuid-Afrika aan moest. Op de lagere school leerden we nog het traditioneel Afrikaanse lied Sarie Mareis en tot de vrienden van mijn ouders hoorden gerepatrieerde emigranten die verhalen over Zuid-Afrika vertelden waar ik met gespitste oren naar luisterde. Toen ze uitlegden wat “kaffers” waren kreeg ik daar wel enigemoeite mee. Nederland was sterk verbonden met Zuid-Afrika: De ‘Boeren” stammen af van Neder¬landse kolonisten en het was een plek waar de Gereformeerde leer nog onversneden van de preek¬stoel werd verkondigd. Maar er zat ook een smet aan dit land: de apartheid.

Het protest van de anti-apartheidsbeweging was de Gereformeerden soms wat te fel maar de betrekkingen tussen “Kampen” en de Bantoekerken waren zeer goed en de NCRV wijdde meerdere uitzendingen van het literaire programma Literama aan Breyten Breytenbach, een Zuid-Afrikaanse dichter die het moeilijk had omdat hij zich tegen de politiek van zijn eigen land uitsprak.
Op 6 september 1966 brengt de Leeuwarder Courant bijna paginabreed het nieuws dat Hendrik Verwoerd, premier van Zuid-Afrika, in het parlement vermoord is door een blanke (!) bode. Verwoerd wordt algemeen gezien als de architect van de apartheidspolitiek. Het hoofdblad van Friesland vertelt dat Hendrik op tweejarige leeftijd, met zijn ouders, vanuit Amsterdam naar Zuid-Afrika is geëmigreerd. Hij studeert psychologie aan de Universiteit van Stellenbosch en schrijft zijn proefschrift in het Afrikaans. Tussen 1937-1943 ijvert hij, als hoofdredacteur van de krant Die Transvaler voor de culturele verheffing van de Afrikaners. Hij verbindt zich aan de Nasionale Party en wordt in 1950 minister van Naturellen Zaken. In 1958 volgt hij Strijdom op als premier en introduceert hij het beleid van thuislanden voor de kleurlingen. Hij gelooft in de “blanke baasskap” en ontneemt zelfs de kleurlingen het stemrecht. Bovendien weekt hij Zuid-Afrika los van het Britse Gemenebest en stuurt hij Nelson Mandela naar Robbeneiland.

De Leeuwarder Courant meldt niets over de Friese afkomst van Hendrik Frensch Verwoerd maar die kan niet uitgewist worden. De ouders van Hendrik zijn Wilhelmus Johannes (1864-1961) en Anje Strik (1873-1940). De familie Verwoerd heeft generatie lang gewoond in de gemeente Ouder-Amstel die door het grote Amsterdam is opgeslokt.
De familieleden van moeder Anje Strik komen uit Noord Nederland. Haar vader Hendrik Strik is geboren in het domineesgezin Frens Strik (1811-1881) en Aaltje Nieuwenhuis (1812-1852). De familie Strik woont tijdens de Afscheiding (1834) in het Groningse Ulrum. Er is een groot tekort aan Afgescheiden predikanten en vader Frens blijkt gezegend met singuliere gaven waardoor hij opgeleid wordt tot voorganger. Hij “staat” onder meer in de gemeenten Haulerwijk, Houwerzijl en Burum.

De woning van de onderwijzer in Driesum

De moeder van Aaltje Strik is Aaltje Julles Beerda (1842-1884). Haar vader Julles (1801-1875) groeit op in Driesum waar zijn vader Taeke Reints Beerda vanaf 1805 tot zijn dood de dorps¬on¬derwijzer is. Bij de schoolopzieners staat Taeke Beerda niet in een goed blaadje. Hij laat, tegen de regels in, kinderen die niet tegen pokken gevaccineerd zijn toe tot de lessen, laat geen Gezangen zingen en heeft separatistische neigingen omdat hij sympathie koestert voor de beweging van de Afscheiding! Vader Taeke leidt zijn zonen Julles en Reints beide op tot “onderwijzer der jeugd”. Het drietal heeft het moeilijk met de autoriteiten omdat ze allemaal besmet schijnen met het virus dat de Afscheiding heet. Vader Taeke en zoon Julles, die vele jaren dorpsonderwijzer in Kollumerzwaag is, blijven de Hervormde kerk trouw en behouden hun aanstelling en inkomen. Reint, de andere zoon, wordt benoemd aan de school in Suawoude en krijgt daar, vanwege zijn “dweepzieke” ideeën grote problemen met de predikant en de grietman en wordt uiteindelijk zelfs voor de rechtbank gedaagd. Hij treedt toe tot de Afscheiding en wordt uiteindelijk afgezet als schoolmeester. Zijn vader Taeke koopt een mosterdmolen voor hem maar toch kent Reint, en zijn gezin, grote armoede. Volgens sommige ooggetuigen konden ze slechts overleven door niet alleen aardappelen te eten maar ook de schillen!

Sinds de moord op Hendrik Verwoerd is er veel veranderd in Zuid-Afrika. Nelson Mandela kreeg zijn vrijheid en de apartheidspolitiek is opgeheven. In 1995 heeft president Mandela de weduwe van Verwoerd, in het kader van de verzoening, bezocht. Maar het is tussen Nederland en Zuid-Afrika niet echt goedgekomen. Waar zijn de culturele uitwisselingen, de gemeenschappelijke taalprogramma’s gebleven?

Foto’s van Wikimedia en Wikipedia