Brederode biedt het geschrift van de edelen aan in Brussel

Op school leren we over de Tachtigjarige oorlog, de Bloedplakkaten, Alva de IJzeren Hertog en de Geuzen. Meestal worden daarbij plaatsen als Naarden, Leiden, Alkmaar, Haarlem en Delft bij aangehaald om duidelijk te maken hoe hard en wreed de strijd tegen Spanje was. Ik krijg dan de indruk dat het strijdgewoel aan Frieslandis voorbijgegaan; zeker aan de grietenij Dantumadeel.

Die constatering is niet juist. In 1566 uiten lagere edelen hun zorgen over de centralisatiepolitiek van Habsburg en spreken ze hun afschuw uit over de kettervervolging. Ongeveer 25 procent van de Verbonden Edelen komt uit Friesland en daarvan komen er zeker twee uit Dantumadeel. Het gaat om Wilco van Holdinga die door een erfenis eigenaar is van Eysingastate in Rinsumageest en om Willem Buyenga (ook wel Bonga) die, in Driesum, op de plek van het huidige Rinsmastate woonde.

De jaren 1566 en 1567 zijn turbulent. De Landvoogdes Margaretha van Parma komt de ketters enigszins tegemoet door de protestantse kerkdiensten toe te staan in die steden waar de protestanten al bij elkaar komen. Leeuwarden neemt de geste graag aan; legt de ketterplakkaten volledig ter zijde en ruimt de beelden uit de rooms katholieke kerken. Dat is niet de bedoeling. Er wordr één vinger gegeven maar Leeuwarden neemt de hele hand. Daarop worden Spaanse soldaten gestuurd om de situatie te herstellen. De Spanjaarden willen dat er weer missen worden gehouden; dat de Staten zich distantiëren van het Verbond der Edelen en de namen van deze Edelen doorgeven. Dit wordt geweigerd maar de Spanjaarden gaan wel op zoek naar de opstandige Edelen.

Nog in 1566 nemen 37 edelen de wijk uit Friesland en later volgden er nog meer. In totaal gaat het om zo’n 90 betrokken edelen.De meesten vertrokken naar Embden en anderen voelden zich veilig in Groningen. De Spanjaarden beschuldigen de ondertekenaars van het Compromis van opstandigheid en willen hen straffen. Eén van hen, die voor zijn leven vreest, is Willem Buyenga. Hij is een zoon van Wopke Buyenga en Oedzen van Heemstra en woont te Driesum . Het lijkt Willem beter de benen te nemen. Zelf zegt hij het Compromis op een moment van onbezonnenheid te hebben ondertekend. Sjoerd van Beyma en Hartman Galama ontboden hem op een bijeenkomst in een Leeuwarder café. Nadat er flink was gehesen is hem een document voorgelegd dat hij in de feestroes heeft onderschreven alhoewel hij niet precies wist waar het over ging.

Daarna is Willem Buyenga iets overkomen waardoor de aanklacht tegen hem alleen nog maar verzwaard kan worden. Op 22 oktober 1566 zijn meerdere edelen in Dokkum bij elkaar in het huis van de weduwe Taycke Sydtsz. Gabbe van Scheltema is er ook. Volgens Willem is Gabbe hem nog geld verschuldigd. De heren maken hierover ruzie en schuwen fysiek geweld niet. Gabbe valt voorover en krijgt daardoor een wapen van Willem Buyenga in zijn borst en sterft. Willem vlucht naar Groningen waar hij wat land heeft maar ook daar waant hij zich niet veilig.

Hij reist door naar Amsterdam waar hij Sjoerd van Beyma treft. Daarna gaat hij via Haarlem door naar Hoorn waar hij meer lotgenoten treft. Ze hebben allemaal Emden als reisdoel en vinden een schipper uit Harlingen bereid om hen vanuit Hoorn naar Emden te brengen. Aan boord zijn vele vluchtelingen, 200 geweren en veel edelmetaal dat gestolen is uit plaatselijke kerken en kloosters. Het schip vaart met stille wind en loopt op een gegeven moment zelfs op een zandbank. Achteraf is het allemaal vooropgezet. De schipper is een verrader die aan de kant van de Spanjaarden staat. Het schip wordt naar de haven van Harlingen gebracht en de Edelen kwomen terecht in het Blokhuis (gevangenis). Daar worden ze verhoord door onder meer Ygram van Achelen, de neef van de grietman uit Dantumadeel. 24 Edelen worden veroordeeld tot de galeien; ze worden naar Middelburg gebracht en moeten grote schepen voortroeien. Andere edelen blijven achter; wachtend op een verdere berechting.

De onthoofding van Egmond in Brussel, ook in 1568, in Brussel

Tot zijn grote opluchting is Willem Buyenga na zes weken vrijgelaten. Boze tongen beweren dat zijn broer Taeke voor hem bemiddelde en grote schulden maakte om hem vrij te krijgen. Het Compromis is in een roes getekend en aan de manslag heeft Willem geen schuld.

Jammer genoeg laat het instinct Willem Buyenga in de steek. “De mond teveel laten gaande” is hij enkele weken later weer in hechtenis genomen en deze keer iss de rechter niet zo genadig als voorheen. Samen met Hartman Galama en Sjoerd van Beyma is hij “op transport” naar Vilvoorde in België gebracht. Zijn pleit bij koning Filips II om gratie heeft niet geholpen want op 29 december 1568 is hij in Vilvoorde onthoofd.