De 19e eeuwer geloofde in de “fatsoenlijke” burger. Landloperij en a-sociaal gedrag was uit den boze en moest worden uitgebannen. Johannes van den Bosch initieerde de Maatschappij van Weldadigheid en stichtte in Drenthe landbouwkolonies om de armoede te bestrijden.
De kolonisten kwamen vaak na een gerechtelijk vonnis in Drenthe terecht. Alhoewel er veel armoede was in Noordoost Friesland zijn daar vandaan maar weinigen verbannen naar oorden als Ommerschans of Veenhuizen. Het belangrijkste doel van “Veenhuizen” was heropvoeding en het bieden van een toekomstperspectief door bijvoorbeeld het leren van een vak en het in het vooruitzicht stellen van een eigen stukje grond. Mogelijk vonden de Friese armen dit perspectief op de heide (Broeksterwoude, Zwaagwesteinde) waar velen een nieuw bestaan begonnen.
Burgemeester, dominee, notaris en enkele vermogende boeren zetten vroeger een belangrijk stempel op het gebeuren in een dorp of streek. Per 26 januari 1835 is Willem Jans van Riesen (1804-1877) uit Oosterwolde notaris en vanaf 1836 oefent hij dit belangrijke ambt uit in de gemeente Dantumadeel. Eerst is zijn standplaats Rinsumageest maar in 1853 verhuist hij naar Dantumawoude. Op 1 november 1876 is hij eervol ontslagen; per 2 januari 1877 neemt Willem Hellema zijn taken over en op 3 mei 1877 sterft de ex-notaris in Amsterdam, precies veertien dagen eerder als zijn vrouw Pietertje Brugts (1804-1877).
Enkele jaren geleden zijn de kolonies van Weldadigheid extra in de spotlights gezet: Het boek “Het Pauperparadijs” werd een overweldigend succes en het Drents Archief zette de bewaarde signalementskaarten van de kolonisten online. Dit maakte velen nieuwsgierig: Het zou toch niet dat? Via de link http://allekolonisten.nl/nl/ is na te gaan of de vrees terecht is. De signalementskaarten tonen een schat aan informatie waaronder zelfs de vingerafdrukken en enkele foto’s van de kolonisten.
Van Riesen was een man van aanzien. Hij beschreef de verkopingen van boerderijen, afzonderlijke landerijen, maakte testamenten en was één van de belangrijkste kapitaalverschaffers in Dantumadeel. Hij waagde zich ook aan risicovolle investeringen zoals bijvoorbeeld de drooglegging van de Meekmapolder ten zuiden van Broeksterwoude.
Het gezin Van Riesen-Brugts telt zeven kinderen waarvan er vier sterven terwijl de ouders nog leven. De grote belofte is Jan Willem van Riesen (1832-1919) die zich in 1865 kandidaat-notaris mag noemen. Johannes Hermanus (1836-1866) wordt gasfabrikant in Drachten en Andries (1845-1902), de jongste zoon, verdient in Heerenveen de kost als houthandelaar en zaagmolenaar.
De oudste zoon Jan Willem hoopte waarschijnlijk zijn vader op te volgen maar om redenen, die voor mij nog onhelder zijn, lukt dat niet. Hij trouwt met Janke Hylkes Bottema en woont onder meer in Ellecom, Velp, Rheden, Sloten (NH) en Amsterdam. Het echtpaar krijgt zeven kinderen en van twee wordt een signalementskaart in het kolonistenarchief bewaard.
Willem Johan Herman van Riesen (1867-1942), de oudste zoon en geboren te Dantumawoude, is op 19 november 1897 in Veenhuizen opgenomen op grond van een vonnis van de Haagse rechter naar aanleiding van landloperij. Op de signalementskaart staat vermeld dat hij niet eerder veroordeeld is en dat hij gediend heeft in het Nederlands Oost Indisch Leger als artillerist. De rest van zijn leven blijft hij ongehuwd en en “zwervende”. Op 20 november 1912 veroordeelt de rechtbank in Leeuwarden, opnieuw wegens landloperij, tot detentie. Op 16 april 1942 overlijdt Willem Johan in Eindhoven waar hij bij een zus verblijft.
Broer Andries (André) (1872-1950) is al op 21 mei 1897 in Veenhuizen opgenomen omdat de rechter van ’s Hertogenbosch zo beslist had. Ook hij is zich te buitengegaan aan landloperij. Kort voor de Eerste Wereldoorlog komt er meer stabiliteit in zijn leven want op 26 augustus 1914 trouwt hij met Maria Kortland en krijgt met haar minstens twee kinderen.
Er is hier duidelijk sprake van sociale daling. De deftige kinderen van een kandidaat-notaris vervallen tot sjouwer (Willem Johan) en werkman (Andries). Ik zou graag de oorzaak van dit verval weten maar heb die helaas nog niet kunnen achterhalen.
Geef een reactie