Doordat ik op zoek was naar informatie over de vervening in Dantumadeel kwam ik terecht bij de kunstschilder Jacob Sybrandi Mancadan (1602-1680). Hij was koopman, burgemeester van Franeker, grootgrondbezitter, vervener en bovenal kunstschilder. Volgens de website van Tresoar was hij één van de grootste landschapschilders die Friesland gekend heeft en was hij bevriend met Rembrandt en Saskia van Uylenburg. In tegenstelling tot deze meesterschilder hoefde hij geen portretten te schilderen maar bezat hij zoveel vermogen dat hij onbekommerd het genre van de landschappen kon beoefenen.

Het schilderij dat ik van Mancadan vond op internet laat een veenderij zien. Het is nu in bezit van het Gronings museum en afkomstig uit de nagelaten boedel van Geert Wildervank, een schatrijke verveender die aan de wieg stond van de plaats Wildervank in Groningen. Op grond daarvan wordt gedacht dat op het schilderij de vervening bij Wildervank te zien is en wordt zelfs verondersteld dat één van de personen Geert Wildervank is.

Uiteraard kan er iets te zeggen zijn voor deze uitleg maar misschien is er ook iets op af te dingen want Mancadan had geen opdrachten nodig om rond te komen. In 1644 koopt Mancadan veengronden van het Landschap Friesland die deze in eigendom had genomen nadat de kloosters gesloten en afgebroken waren. De provincie verkocht de kloostervenen in meerdere etappes; onder andere in 1644.

De Leeuwarder koopman Jarich Wopkes en de advocaat en stadssecretaris Menso van Gabbema kochten de Klaarkampster kloostervenen onder Veenwouden en de laatste vroeg Jacob Sybrant Mancadan om te participeren. Gabbema, Mancadan en dominee Livius Hylarius en de theologisch strudent Hylarius Sibrandi kochten samen “de Uithof” bij Siegerswoude dat eerder had toebehoord aan het klooster Smalle Ee. In 1647 verwierven de broers Tjaard en Nicolaas Heloma uit Heerenveen een achtste van de grond die Mancadan bezat maar zijn medeparticipanten kwamen hiertegen in het geweer en beriepen zich op het niaarrecht. Het gevolg was dat de kunstschilder zijn bezit rond Siegerswoude aanhield en, alhoewel hij ook een huis in Leeuwarden had, daar bijna permanent woonde. Hij maakte hier veel schilderijen van boerderijen, landschappen en verveningen. De aangekochte Klaarkampster venen deed Mancadan reeds in 1646 van de hand.

Het lijkt mij niet zo waarschijnlijk dat Mancadan naar Wildervank is afgereisd om daar de vervening te schilderen terwijl hijzelf veengebieden bezat en optrad als veenbaas. De kans lijkt mij groter dat het schilderij in Friesland is gemaakt; bij Siegerswoude of bij Veenwouden.

Mancadan was een nieuwe naam voor mij maar enige speurwerk leerde mij dat de vraag (welk veengebied is op dit schilderij weergegeven) al eerder gesteld is. In het boek Verveningen en Verveners in Friesland staat de schrijvers W. Visscher er uitvoerig bij stil. Hij denkt dat Mancadan zoveel mogelijk werkzaamheden in de veenderij wilde laten zien. De hoogleraar J. Slofstra ziet in het staketsel op het schilderij geen schut maar een overtoom. Juist daarom legt Visscher een verband met De Valom want een Valom is een ander woord voor een overtoom.

Zo kan de vraag gesteld worden of de veengraverij op De Valom model heeft gestaan voor het schilderij. Het zou kunnen maar zeker weten doen we het niet.

.